Monitoring nieuwe verkooppunten van rookwaren 2024
Sinds 1 juli 2024 is het verkoopverbod van rookwaren bij supermarkten en horeca van kracht. De NVWA heeft onderzocht wat de gevolgen van dit verbod zijn voor het aantal verkooppunten van rookwaren in Nederland. Hoeveel verkooppunten zijn gestopt en hoeveel zijn er bij gekomen? Ook hebben we gekeken naar de locatie en inrichting van nieuwe verkooppunten. Deze informatie helpt ons om het toezicht op verkoop van rookwaren verder te ontwikkelen. Ook vormt het input voor eventuele beleidsmatige keuzes.
In het kort
In de horeca werden nog maar weinig rookwaren verkocht, vanwege het verbod op tabaksautomaten. Er waren 6.000 supermarkten die rookwaren verkochten, en daar na de ingang van het verbod mee moesten stoppen.
De verwachting was dat er na de sluiting van verkooppunten in supermarkten ongeveer 800 nieuwe verkooppunten zouden openen. Dit stond in de Nota van Toelichting bij het besluit om het verkoopverbod in te stellen. Omdat het kabinet al in november 2020 de beslissing had genomen dat de verkoop in supermarkten verboden zou worden, onderzochten we de ontwikkeling van het aantal verkooppunten sinds 2021. In de jaren 2021 tot en met 2024 zijn er 656 verkooppunten bij gekomen: 390 gewone verkooppunten en 266 speciaalzaken.
We voerden een steekproef uit bij 64 verkooppunten die in 2021 of daarna geopend zijn. Deze nieuwe verkooppunten bleken zich vaak gevestigd te hebben in de buurt van een supermarkt. Het merendeel van de verkooppunten voldeed aan de eisen. Maar bij een derde van de nieuwe speciaalzaken waren reclame en producten nog van buiten door de open deur zichtbaar.
Resultaten aantallen verkooppunten
Bij het bepalen van het aantal verkooppunten maakten we een onderscheid in gewone verkooppunten en speciaalzaken. Speciaalzaken zijn onder voorwaarden uitgezonderd van het uitstalverbod en reclameverbod voor rookwaren. In dat geval moeten zij geregistreerd zijn bij de NVWA.
Er zijn 2 typen speciaalzaken:
- Lid 1-speciaalzaken: dit zijn speciaalzaken die alleen tabaksproducten, aanverwante producten (en daarbij behorende accessoires), deelnamebewijzen aan kansspelen en dagbladen verkopen. Zij zijn geregistreerd op basis van lid 1 van artikel 5.9 uit het Tabaks-en rookwarenbesluit.
- Lid 2-speciaalzaken: dit zijn speciaalzaken met een jaaromzet van maximaal € 700.000 waarvan minimaal 75% behaald is uit rookwaren. Zij zijn geregistreerd op basis van lid 2 van artikel 5.9 uit het Tabaks- en rookwarenbesluit. Registratie als lid 2-speciaalzaak is niet meer mogelijk sinds 1 januari 2021.
Werkwijze
Om het aantal nieuwe verkooppunten te bepalen, keken we naar de volgende gegevens:
- nieuwe registraties bij de Kamer van Koophandel (KvK) met de SBI-code 47.26 (Winkels in tabaksproducten)
- het aantal speciaalzaken dat zich heeft geregistreerd bij de NVWA
- data van Locatus. Locatus is een externe data leverancier die gegevens van fysieke bedrijven registreert. Het gaat om bedrijven waar consumenten een product of dienst kunnen afnemen, waaronder retail en horeca.
Aantallen verkooppunten
Van 1 januari 2021 tot en met 31 december 2024 registreerden zich in totaal 930 verkooppunten met de SBI-code 47.26 bij de KvK. In diezelfde periode stopten 140 zaken ermee. En 134 nieuwe verkooppunten vestigden zich in locaties die eerder al tabak verkochten. Daarmee komt het netto aantal nieuwe verkooppunten uit op 656.
Van de nog bestaande 790 (656 plus 134) vestigingen hebben 609 de verkoop van tabaksproducten als hoofdactiviteit. De overige 181 hebben dit aangegeven dat dit een nevenactiviteit is.
Van de 656 verkooppunten kunnen 266 vestigingen als speciaalzaken worden geïdentificeerd, op basis van de registratie in Locatus, de registratie bij de NVWA en/of omdat de zaak onderdeel is van winkelformule die alleen uit speciaalzaken bestaat.
| Jaar vestiging | Speciaalzaken | Verkooppunten | Totaal |
|---|---|---|---|
| 2021 | 25 | 69 | 94 |
| 2022 | 16 | 81 | 97 |
| 2023 | 80 | 101 | 181 |
| 2024 | 145 | 139 | 284 |
| Totaal | 266 | 390 | 656 |
Type speciaalzaken
Het huidige registratiesysteem van de NVWA bevatte op 21 oktober 2024 in totaal 395 lid 1-speciaalzaken en 238 lid 2-speciaalzaken. In tabel 2 is het verloop van het aantal registraties over verschillende jaren te zien. In de tabel ontbreken de gegevens van het jaar 2022. Deze gegevens konden niet uit het registratiesysteem worden achterhaald.
| Jaar | Lid 1 | Lid 2 | Totaal |
|---|---|---|---|
| 2021 | 136 | 375 | 511 |
| 2023 | 255 | 299 | 554 |
| 2024 | 395 | 238 | 633 |
Het aantal lid 1-registraties is in de totale periode met 259 gegroeid. Dit is een percentage van 190%.
Het aantal lid 2-registraties is gedaald in de loop der jaren. Dit is logisch, omdat lid 2-speciaalzaken zich niet meer kunnen registreren bij de NVWA sinds 1 januari 2021. Er zijn lid 2-speciaalzaken die hun registratie omgezet hebben naar een lid 1-registratie en er zijn speciaalzaken die zijn gestopt.
Toename formules
We zien ook ontwikkelingen in retail-formules. Er zijn een aantal nieuwe formules op de markt gekomen. Ook is er een toename in het aantal formule-verkooppunten. Dit wijst erop dat er veranderingen gaande zijn in de organisatie van de detailhandel in rookwaren.
Resultaten lokaliseren en inrichting verkooppunten
In de maanden oktober en november 2024 brachten we anonieme monitoringsbezoeken aan 64 nieuw geopende verkooppunten. Het ging om een steekproef. Bij deze nieuwe verkooppunten keken we naar hun online aanwezigheid en hun fysieke locatie. Tijdens deze monitoringsbezoeken is er niet handhavend opgetreden.
Onder de 64 nieuwe verkooppunten waren 57 nieuw geopende zaken. 7 zaken (11%) waren al voor 2021 een verkooppunt van rookwaren maar waren opnieuw aangemeld, bijvoorbeeld vanwege verandering van eigenaar. Dit constateerden we op basis van hun KvK-registratie.
Online onderzoek
De nieuwe verkooppunten werden eerst online onderzocht. Hieruit bleek dat 58 van de fysieke verkooppunten online te vinden waren. Dit is een percentage van 91%.
Ook keken we of de bedrijven een bedrijfsprofiel hadden op Google Maps. Dit bleek voor 52 verkooppunten het geval te zijn, een percentage van 81%.
Op het bedrijfsprofiel in Google Maps kunnen foto's worden toegevoegd.
- In 44 bedrijfsprofielen was er minimaal 1 foto van de gevel te zien. Dit gold voor 85% van de verkooppunten met een bedrijfsprofiel.
- In 23 bedrijfsprofielen was er minimaal 1 foto van het interieur van het verkooppunt te zien. Dit gold voor 44% van de verkooppunten met een bedrijfsprofiel.
Daarna keken we nog specifieker naar de 37 verkooppunten die zich, op basis van hun assortiment, als speciaalzaken zouden kunnen registreren. Bij 15 bedrijfsprofielen waren er 1 of meer foto's van binnen in de winkel te zien. Dit is een percentage van 41%. Speciaalzaken mogen onder voorwaarden reclame maken in hun winkel maken en hun producten uitstallen. Het plaatsen van dit soort foto’s op Google Maps kan een overtreding van het reclameverbod zijn, omdat reclame en producten zichtbaar zijn.
We keken ook naar andere digitale communicatiekanalen van de 64 verkooppunten. Van deze kanalen werd minder gebruik gemaakt dan van het bedrijfsprofiel op Google Maps. We constateerden het volgende:
- 15 verkooppunten hadden een internetsite, een percentage van 23%
- 11 verkooppunten hadden een Facebook-pagina, een percentage van 17%
- 4 verkooppunten hadden een Instagram account, een percentage van 6%
Onderzoek op locatie
Na het online onderzoek vond een onderzoek op locatie plaats. Hieruit bleek dat 53 van de nieuwe verkooppunten gevestigd was op kijkafstand van een supermarkt. Dit is een percentage van 83%. Alle verkooppunten hadden een eigen ingang.
In de 27 verkooppunten die niet onder de definitie van speciaalzaken zouden kunnen vallen, werd het uitstalverbod en het reclameverbod nageleefd. De overige 37 verkooppunten konden (op basis van het aanwezige assortiment) als lid 1-speciaalzaken worden gedefinieerd. Als deze zaken geregistreerd staan bij de NVWA, mogen zij onder voorwaarden rookwaren zichtbaar uitstallen en reclame voor rookwaren maken. In deze speciaalzaken troffen wij een groot aantal aan diverse reclamematerialen aan (zie tabel 3). Bij 13 van deze speciaalzaken stond de deur open, waardoor rookwaren of reclame van buitenaf zichtbaar waren. Dit laatste betekent dat 35% van deze zaken daarmee het reclameverbod overtrad.
Tabel 3: Vormen van reclamematerialen die aanwezig waren in speciaalzaken (op een totaal van 37 bezochte nieuwe speciaalzaken)
| Reclamemateriaal | Aantal speciaalzaken |
|---|---|
| Poster | 29 |
| Lichtbak | 9 |
| Display met producten | 18 |
| Video | 26 |
| Logo op het schap | 4 |
| Leaflets | 1 |
| Andere | 6 |
Vervolgaanpak
Bij de fysieke bezoeken constateerden we dat bij een derde van de nieuwe speciaalzaken reclame en producten van buiten zichtbaar waren. Dit is in strijd met de regels, en hierop blijven we handhaven. Verder willen we nagaan of het online tonen van het interieur van de winkels op de platformen kan worden tegengegaan.
Wij blijven de ontwikkelingen bij de verkooppunten en speciaalzaken volgen. Zoals eerder aangegeven levert deze monitoring belangrijke informatie op voor ons toezicht en ons beleid. Door trends te volgen en hierop in te spelen kunnen we ervoor zorgen dat de regels beter worden nageleefd. Met het bevorderen van de naleving dragen we bij aan de doelstelling van het Nationaal Preventieakkoord en de rookvrije generatie.