Teken

Meld reuzenteek en vlekkenteek

Het Centrum Monitoring Vectoren (een onderdeel van de NVWA) brengt in kaart waar in Nederland de reuzenteek en de vlekkenteek voorkomen. Deze informatie is nodig om de gezondheid van mensen en dieren zoveel mogelijk te kunnen beschermen.

Teken kunnen namelijk ziektes overbrengen op mensen en dieren. Door goed in de gaten te houden waar bepaalde tekensoorten voorkomen, krijgen we beter zicht op het risico dat mensen en dieren ziek worden via een tekenbeet. We kunnen dan onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om dit risico te beperken. Ook kunnen we mensen beter informeren over eventuele risico’s.

De verspreiding van teken door Nederland kan veranderen, onder meer als gevolg van internationale handel, reizen en klimaatverandering. Daarom vragen we u om het bij ons te melden als u een reuzenteek of vlekkenteek ziet.

Hoe kan ik een reuzen- of vlekkenteek melden?

Let op het volgende als u een melding wilt doen:

• Maak duidelijke foto's van de teek waarop ook de poten te zien zijn. Wij kunnen dan beoordelen of het inderdaad om een reuzen- of vlekkenteek gaat. Met de meeste smartphones kunt u goede foto’s maken. Voeg de foto’s toe aan uw melding.
• Vang de teek als dit mogelijk is. Gebruik hierbij een pincet. Bewaar de teek (zo mogelijk levend) in een potje op kamertemperatuur. Zet het potje niet in de zon.
• Noteer de plek waar u de teek heeft aangetroffen en de datum waarop u de teek vond.

Let op: als u een teek vindt is de kans groot dat het om een schapenteek gaat. Deze komt in heel Nederland voor. U hoeft deze teek niet te melden!

Nadat wij uw melding hebben ontvangen, beoordeelt een deskundige of het daadwerkelijk om een reuzen- of vlekkenteek gaat. Mogelijk nemen wij contact met u op en vragen wij u de teek op te sturen.

Tekenkit

Wilt u meerdere reuzen- of vlekkenteken verzamelen en insturen? Dan kunt u een tekenkit bij ons aanvragen. De kit bevat een teken-verwijder kaartje, buisjes en andere materialen om de teken naar ons op te sturen. Voor de tekenkit kunt u mailen naar cmv@nvwa.nl.

Wat zijn teken?

Teken zijn spinachtige beestjes die laag bij de grond leven. Het zijn geen insecten. Teken zijn kleine, platte geleedpotigen die tot dezelfde groep als spinnen behoren.

Teken zuigen bloed

Teken zuigen bloed bij dieren, zoals zoogdieren, vogels en reptielen. Bijvoorbeeld bij muizen, vogels, konijnen, reeën, paarden, honden, katten en ook bij mensen. Het dier of de mens waarbij een teek bloed zuigt, wordt ook wel ‘gastheer’ genoemd. De meeste teken voeden zich tijdens hun leven op 3 verschillende gastheren. Dit is anders bij de reuzenteken, die zich op 2 gastheren voeden.

Teken hebben bloed nodig voor hun ontwikkeling en voortplanting. Om een gastheer te vinden, kruipen de teken op bladstrooisel, planten, struiken en grassen. Ze reageren op de CO2 die een langslopende gastheer uitademt, en op de lichaamsgeur en -warmte van de gastheer. Ze proberen zich vast te klampen aan de voorbij lopende gastheer. Volwassen reuzenteken hebben een andere manier om een gastheer te vinden: ze gaan actief op zoek. De reuzenteken lopen gericht op een gastheer af, en kunnen deze enkele honderden meters volgen.

Als teken eenmaal op een gastheer terecht zijn gekomen, zoeken ze een gunstige plek en hechten ze zich vast. Dan gaan ze bloed opzuigen. Het bloed zuigen kan een aantal dagen tot weken duren. Daarbij blijven de teken aangehecht en nemen ze in grootte toe. Het vrouwtje kan door het bloed zuigen wel 3 tot 4 keer zo groot worden. Mannetjes zuigen geen bloed of maar een klein beetje (afhankelijk van de soort). Daardoor worden ze niet groter.

Nadat teken voldoende bloed hebben gezogen, laten ze zich op de grond vallen. Het vrouwtje legt dan eitjes. Ze is op de gastheer bevrucht door een mannetje. Het aantal eitjes kan variëren van enkele honderden tot tienduizenden. Dit hangt af van de soort, de omstandigheden en de gastheer.

Levenscyclus: ei, larve, nimf, volwassen teek

• In de eieren ontwikkelen zich larven. Deze komen na een aantal weken uit de eieren. Larven hebben 3 paar poten. Ze gaan direct op zoek naar hun eerste bloedmaaltijd.
• De larven vervellen tot nimfen. De nimfen zijn groter dan larven en hebben 4 paar poten.
• De nimfen vervellen naar het volgende stadium: adulten. Deze volwassen teken zijn groter dan nimfen, hebben ook 4 paar poten, en zijn of mannelijk of vrouwelijk.

Hoe lang deze cyclus duurt, verschilt per tekensoort.

Zijn teken gevaarlijk?

Teken kunnen ziekteverwekkers als bacteriën en virussen overdragen op mens en dier. Op die manier kunnen mensen bijvoorbeeld de ziekte van Lyme krijgen. Controleer daarom uw lichaam en dat van uw huisdier op teken na een bezoek aan de natuur, of een park of tuin.

• Op de website van het RIVM vindt u informatie over wat u moet doen na een tekenbeet. Hier leest u ook hoe u een teek veilig kunt verwijderen.
• Krijgt u klachten na een tekenbeet? Neem dan direct contact op met uw huisarts.
• U kunt een tekenbeet melden op tekenradar.nl. Daarmee draagt u bij aan onderzoek naar teken en de ziekte van Lyme.

Hoe herken ik een teek?

Teken zijn plat, en hebben geen vleugels of voelsprieten. Bij teken zitten de kop en romp aan elkaar vast, waardoor die niet van elkaar te onderscheiden zijn. Bij een spin bijvoorbeeld zitten de kop en romp wel apart van elkaar.

Lees meer over de specifieke kenmerken van de reuzenteek, vlekkenteek en schapenteek.

Hoe herken ik een reuzenteek?

Kenmerken van de reuzenteek

Kenmerk	Reuzenteek (Hyalomma-teek)
Grootte	ongevoede volwassen teek: 5-6 mm gevoede vrouwelijke teek: tot 3 cm
Uiterlijke kenmerken	puntig monddeel roodbruin van kleur gestreepte poten: de gewrichten zijn lichter dan de rest geen voelsprieten geen vleugels
Wanneer actief?	zomer
Verspreiding	in Europa: Spanje, Portugal, delen van Italië, Bulgarije en sinds kort ook in Zuid-Frankrijk Azië en Afrika
Gevestigd in Nederland?	Nee, maar komt via gastheer af en toe wel terecht in Nederland (vooral via trekvogels of geïmporteerde paarden).
Waar zit de teek?	In Nederland is de reuzenteek aangetroffen op trekvogels, geïmporteerde dieren (zoals  paarden) en af en toe op mensen.
Gastheren	De reuzenteek heeft maar 2 gastheren in zijn leven. De larve en de nimf voeden zich op dezelfde gastheer, en kunnen wel een maand blijven zitten. Larven en nimfen voeden op kleine zoogdieren en vogels. Volwassen reuzenteken voeden op grote zoogdieren zoals paarden en runderen, maar ook mensen.
Duur levenscyclus (van ei tot en met volwassen teek)	minder dan 1 jaar

Welke ziekten kan de reuzenteek overdragen?

Reuzenteken kunnen op mensen een virus overdragen dat Krim-Congo-hemorragische koorts veroorzaakt en bacteriën die vlekkenkoorts (Rickettsiae) veroorzaken. Op de website van het RIVM vindt u meer informatie over ziektes die de reuzenteek overbrengt.

Paarden kunnen de ziekte piroplasmose (Babesia caballi, Theileria equi) krijgen van een reuzenteek. Meer informatie over piroplasmose staat op de website van Wageningen University & Research (WUR).

Verschillen tussen de reuzenteek en de schapenteek

Een reuzenteek is veel groter dan een schapenteek. Een ongevoede volwassen reuzenteek is ongeveer 5 mm groot, een ongevoede schapenteek ongeveer 3 mm. Verder heeft de reuzenteek gestreepte poten, de schapenteek heeft dat niet.

Meldingen reuzenteken in Nederland

Jaar	2018	2019	2020	2021	2022	2023	2024	2025
Aantal meldingen	1	11	5	2	1	1	0	1

In de zomer van 2019 was er veel media-aandacht voor vondsten van reuzenteken in Duitsland. Naar aanleiding van deze vondsten en de eerste vondsten in Nederland heeft de NVWA een meldpunt ingesteld voor reuzenteken.

De vondsten van 2019 en 2020 hebben geleid tot wetenschappelijk onderzoek naar reuzenteken in Nederland. De conclusies zijn dat het onwaarschijnlijk is dat reuzenteken zich momenteel in Nederland kunnen vestigen en dat de kans op het oplopen van ziektes door reuzenteken in Nederland erg klein is. Meer hierover leest u in een wetenschappelijk artikel.

De NVWA blijft de risico's van reuzenteken nauw in de gaten houden. Meld het bij ons als u een reuzenteek ziet.

Hoe herken ik een vlekkenteek?

Kenmerken van de vlekkenteek

De vlekkenteek (Dermacentor reticulatus) komt op veel plekken in Nederland voor.

Kenmerk	Vlekkenteek (Dermacentor reticulatus)
Grootte	ongevoede volwassen teek: 3-4 mm gevoede vrouwelijke teek: tot 1,5 cm
Uiterlijke kenmerken	stomp monddeel gevlekte rug geen strepen op de poten geen voelsprieten geen vleugels
Wanneer actief?	De volwassen teken zijn actief in het voorjaar (februari - april) en najaar (oktober-november).
Leefomgeving	ruige natuurgebieden met water (rivier, groot meer)
Gevestigd in Nederland?	Ja, vanaf ongeveer de jaren ’80 van de vorige eeuw.
Waar zit de teek?	Larven en nimfen zijn lichtschuw en leven in holen. Volwassen vlekkenteken zitten op gras en kruidachtige planten.
Gastheren	Larven en nimfen voeden op dieren die in holen leven, zoals muizen en konijnen. Volwassen teken voeden het liefst op grote zoogdieren zoals paarden en, runderen, maar ook honden. Volwassen teken voeden ook wel op mensen, maar dit komt niet veel voor.
Duur levenscyclus (van ei tot en met volwassen teek)	van een paar maanden tot 2 jaar

Welke ziekten kan de vlekkenteek overdragen?

De vlekkenteek kan de ziekte babesiose (Babesia canis) op honden overdragen. Voor zover bekend komt deze ziekte die momenteel niet voor in Nederlandse vlekkenteken.

Op paarden kunnen vlekkenteken de ziekte piroplasmose (Babesia caballi, Theileria equi) overbrengen. Deze ziekte komt af en toe voor in Nederland. Meer informatie over piroplasmose staat op de website van Wageningen University & Research (WUR).

Verschillen tussen de vlekkenteek en de schapenteek

Een vlekkenteek is iets groter dan een schapenteek. Verder heeft een vlekkenteek een glazuurachtige gevlekte tekening, de schapenteek is egaal van kleur. Ook verschilt het monddeel: bij de vlekkenteek is dit stomp, bij de schapenteek puntig.

Hoe herken ik een schapenteek?

Kenmerken van de schapenteek

Kenmerk	Schapenteek (Ixodes ricinus)
Grootte	larve: 1 mm nimf: 2 mm ongevoede volwassen teek: mannetje 2-3 mm, vrouwtje 3-4 mm gevoede vrouwelijke teek: kan tot 1 cm groot worden
Uiterlijke kenmerken	puntig monddeel poten en rug zonder strepen roodbruin-grijs van kleur geen voelsprieten geen vleugels
Wanneer actief?	larve: maart-september nimf: februari-september volwassen teek: maart-juli Schapenteken kunnen niet goed tegen droogte. Daarom zijn ze minder actief in droge periodes.
Leefomgeving	bossen, tuinen, parken
Gevestigd in Nederland?	Ja, inheems.
Waar zit de teek?	In struiken en gras. De larven zitten laag bij de grond, de nimfen iets hoger, en de volwassen teken kruipen naar ongeveer 1 tot 1,5 meter.
Gastheren	Larven en nimfen voeden op kleine zoogdieren, reptielen en vogels Volwassen schapenteken voeden op allerlei grote zoogdieren zoals paarden, schapen en runderen, maar ook honden, katten en mensen.
Duur levenscyclus (van ei tot en met volwassen teek)	2 tot 6 jaar

Welke ziekten kan de schapenteek overdragen?

De schapenteek kan de Borrelia-bacterie overdragen op mensen. Deze bacterie kan de ziekte van Lyme veroorzaken. Lees meer over de ziekte van Lyme op rivm.nl.

Ook kunnen schapenteken het teken-encefalitis-virus overdragen, wat kan leiden tot hersen(vlies)ontsteking. Zie de informatie over teken-encefalitis (TBE) op rivm.nl.