Jaaroverzicht invasieve exoten 2021
Wat is er in 2021 op het gebied van invasieve exoten gebeurd?
EU-exotenverordening 1143/2014
Sinds augustus 2016 geldt een Europees voor een aantal schadelijke exotische planten en dieren verbod op:
- bezit
- handel
- kweek
- transport
- import
Deze soorten staan op de Europese Unielijst voor zorgwekkende invasieve uitheemse soorten. Het verbod is vastgelegd in EU-exotenverordening 1143/2014.
Aanvulling Unielijst in de maak
In 2021 is de Unielijst niet veranderd ten opzichte van 2019. In 2021 heeft de Europese Commissie (EC) verdere stappen gezet op weg naar een aanvulling van de Unielijst met nieuwe soorten. Over deze aanvulling stemt het EU-committee invasieve exoten naar verwachting in mei 2022.
Advies over 34 nieuwe soorten Unielijst
In 2021 hebben wij aan het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) advies gegeven over de 34 soorten die mogelijk aan de Unielijst worden toegevoegd. Ook hebben wij communicatie over de soorten via factsheets op nvwa.nl voorbereid.
Import en (internet)handel nieuwe soorten
Wij hebben een marktverkenning uitgevoerd om een beeld krijgen van de aard en omvang van de handel van deze plant- en diersoorten. Hiervoor zijn beschikbare importgegevens benut en aanbiedingen op openbare websites bekeken. Hieruit is gebleken dat de import en (internet)handel van deze 34 soorten niet omvangrijk is. De marktverkenning helpt ons ook een inschatting te maken van het toekomstige toezicht dat nodig is.

Toezicht en handhaving
Het is verboden om soorten van de Unielijst te koop aan te bieden. Commerciële handelaren mogen soorten verkopen tot 1 jaar na plaatsing op de Unielijst.
In 2021 hebben wij in opdracht van RVO 29 inspecties afgerond om na te gaan of de verbodsbepalingen met betrekking tot het bezitten of verkopen van de Unielijstsoorten werden overtreden. Daarnaast zijn er 11 inspecties uitgevoerd naar aanleiding van meldingen of eigen onderzoek.
In 2021 hebben wij in 14 gevallen een overtreding aan RVO gerapporteerd, zodat zij bestuursrechtelijke maatregelen kunnen opleggen. Het betrof niet alleen overtredingen bij bedrijven maar ook bij enkele particulieren.
Het ging om de volgende dieren:
- geelwangschildpad
- Chinese muntjak
- treurmaina
En daarnaast ging het om de volgende planten:
- hemelboom
- reuzenberenklauw
- waterhyacint
- grote vlotvaren
Ondersteuning ministeries
Wij ondersteunen het ministerie van LNV inhoudelijk met adviezen over de impact van de aanwezigheid van invasieve soorten.
Handelsverbod Aziatische duizendknopen
In 2020 heeft bureau Risicobeoordeling & onderzoek (BuRO) van de NVWA een advies opgesteld over de Aziatische duizendknopen. Daarin bevelen zij aan maatregelen te stimuleren die nieuwe vestiging en verspreiding van de volgende duizendknopen tegengaan:
- Japanse duizendknoop
- Sachalinse duizendknoop
- Bastaardduizendknoop
Bijvoorbeeld door het instellen van een handelsverbod in levensvatbare delen van deze Aziatische duizendknopen. Op verzoek van de minister van LNV hebben wij in 2021 het voorgestelde handelsverbod getoetst en ons oordeel was dat dit handhaafbaar, uitvoerbaar en fraudebestendig is.
LNV heeft het advies van BuRO overgenomen, en op 1 januari 2022 is het handelsverbod ingegaan. Het handelsverbod is een preventieve maatregel om ecologische en economische schade te voorkomen.

Uitgebrachte adviezen in 2021
In 2021 hebben wij 3 adviezen uitgebracht over invasieve exoten:
- advies over de risico's van watercrassula in Nederland
- advies over de update van de Unielijst in 2022
- advies over de risico's van uitheemse landplatwormen
Daarnaast hebben wij een advies uitgebracht over de risico's van de sierteeltketen. Een van de risico's is introductie van invasieve exoten. Ruim 60% van de uitheemse plantensoorten in de Nederlandse natuur is geïntroduceerd via de sierteeltketen. Ook liften met de geïmporteerde planten onbedoeld dieren mee, zoals mieren en landplatwormen, die schadelijk kunnen zijn voor de biodiversiteit in Nederland.
Risicobeoordeling gele bieslelie
In 2021 hebben wij aan FLORON opdracht gegeven voor de risicobeoordeling van de gele bieslelie. Deze verwilderde sierplant werd in 2007 voor het eerst in Nederland waargenomen en neemt snel in aantal toe.
Horizonscan
Ook hebben wij in 2021 opdracht gegeven voor een update van de Horizonscan uit 2014. Doel is om te weten welke nieuwe invasieve exoten zich in Nederland zouden kunnen vestigen.
Monitoring invasieve exoten
Het is belangrijk om nieuwe exoten snel te ontdekken in Nederland. Verder is het belangrijk te kijken naar het precieze verspreidingsgebied van een exoot in Nederland. Diverse organisaties voeren daarom monitoringsprojecten uit in opdracht van het Team Invasieve Exoten.
Landplatwormen
Om de waarnemingen van landplatwormen te bevorderen hebben wij determinatiemateriaal laten ontwikkelen. Doel is het aantal waarnemingen van landplatwormen te vergroten, want er is nu nog weinig aandacht voor deze soortgroep. In het determinatiemateriaal is ook de Nieuw-Zeelandse landplatworm opgenomen, een soort die op de Unielijst staat en die schadelijk is voor de biodiversiteit. Deze is nog niet in Nederland waargenomen. Vroege signalering is gewenst om introductie en verspreiding te voorkomen.
Aziatische hoornaar
Het aantal nesten van de Aziatische hoornaar is de afgelopen jaren toegenomen. Het opsporen van nesten kan daardoor niet meer door enkele experts worden gedaan. Daarom hebben wij voorlichtingsmateriaal laten ontwikkelen, waarmee veel meer mensen zelf de nesten kunnen opsporen. Het materiaal is sinds juli 2021 ook beschikbaar via een nieuwe pagina op de site van nvwa.nl.
Invasieve exoten aan de grens
In 2021 is BuRO gestart met een verkenning van systemen voor vroegtijdige signalering van invasieve exoten in omringende landen. Hiermee wordt bekeken of het mogelijk is zicht te krijgen op welke invasieve exoten er vanuit het buitenland op ons af komen.
Vergroten bewustwording risico's invasieve exoten
Door onze inzet is het gelukt dat Nederland en België samen de 'International Conference on Aquatic Invasive Species' (ICAIS) organiseren, die in april 2022 is gehouden in Oostende, België.
Artikelen op platform Nature Today
Wij hebben in 2021 meerdere artikelen geplaatst op het digitale nieuwsplatform Nature Today. Zo hebben wij in 2 artikelen aandacht besteed aan de rol van de sierteeltketen bij de introductie van invasieve tuinplanten en meelifters.
Om inzicht te geven welke tuin- en vijverplanten kunnen verwilderen heeft BuRO opdracht gegeven om een databestand te maken waarin gezocht kan worden of een plantensoort (potentieel) invasief is. Dit databestand is in een artikel in Nature Today onder de aandacht gebracht.
Het herkenningsmateriaal voor de landplatwormen en het voorlichtingsmateriaal voor het opsporen van nesten van de Aziatische hoornaar zijn in afzonderlijke artikelen besproken.